Ese Revolucioni Francez. Shoqëria franceze e gjysmës së dytë të shekullit XVIII ishte në krizë. Ajo ishte e tejngopur nga pabarazia e theksuar sidomos në aspektin politik e ruajtur nga e kaluara, që nuk i përshtatej zhvillimeve progresive, por edhe nga borxhi mjaft i madh i shtetit francez. Këto u bënë shkaqet që sollën ngjarjen, e cila do të shënonte fillimin e një epoke të re në historinë e njerëzimit. Revolucioni Francez ishte një periudhë trazirash politike dhe shoqërore në Francë nga viti 1789 në vitin 1799, që ndikoi rrënjësisht në historinë e Francës dhe atë moderne, duke shënuar rënien e kishave dhe monarkive të fuqishme dhe ngritjen e demokracisë dhe nacionalizmit. Ai ishte një kundërshembull i fortë ndaj Revolucioneve të Atlantikut të atyre kohërave.
Shoqëria franceze e gjysmës së dytë të shekullit XVIII
ishte në krizë. Ajo ishte e tejngopur nga pabarazia e theksuar sidomos në
aspektin politik e ruajtur nga e kaluara, që nuk i përshtatej zhvillimeve
progresive, por edhe nga borxhi mjaft i madh i shtetit francez. Këto u bënë
shkaqet që sollën ngjarjen, e cila do të shënonte fillimin e një epoke të re në
historinë e njerëzimit.
Revolucioni Francez ishte një periudhë trazirash
politike dhe shoqërore në Francë nga viti 1789 në vitin 1799, që ndikoi
rrënjësisht në historinë e Francës dhe atë moderne, duke shënuar rënien e
kishave dhe monarkive të fuqishme dhe ngritjen e demokracisë dhe nacionalizmit.
Ai ishte një kundërshembull i fortë ndaj Revolucioneve të Atlantikut të atyre
kohërave. Historiani Fransua Aulard ka shkruar:
“Nga një pikëpamje shoqërore, Revolucioni qëndronte në
shtypjen e atij që quhej sistemi feudal, në emancipimin e individit, në ndarjen
më të gjerë të pronës së tokës, në heqjen e privilegjeve të të lindurve
fisnikë, vendosjen e barazisë, thjeshtësimin e jetës…”
Revolucioni Francez ndryshonte shumë nga revolucionet
e tjera, sepse nuk ishte thjesht një revolucion kombëtar, por i solli të mira gjithë njerëzimit.
Pakënaqësia e përhapur ndaj privilegjeve që gëzonte
kleri, aristokracia dhe oborri i mbretit në Versajë, të ndërthurura me krizën
ekonomike, që pasoi shpenzimet e Luftës Shtatëvjeçare dhe Luftës Revolucionare
Amerikane, si dhe vite të tëra të të korrurave të këqija nxitën kërkesat për
ndryshim, që u shprehën në termat e idealeve të iluminizmit dhe shkaktuan
thirrjen e Përfaqësive të Përgjithshme në maj të vitit 1789. Viti i parë i
Revolucionit i pa anëtarët e Shtresës së Tretë të deklaronin Betimin e Sallës së
Tenisit në qershor, sulmin mbi Bastijën në korrik, miratimin e Deklaratës të së
Drejtave të Njeriut dhe të Qytetarit në gusht dhe një marshim “epik” në Versajë,
që e detyroi oborrin mbretëror të kthehej në Paris në tetor. Në vitet, që
pasuan, mbizotëruan përpjekjet midis grupimeve të ndryshme liberale dhe mbështetësve
të monarkisë, me synimin për të mos lejuar reforma të mëdha. Në shtatorin e
vitit 1792 u shpall Republika dhe mbreti Luigji XVI u ekzekutua një vit më vonë.
Kërcënimet e jashtme i dhanë një formë tjetër
Revolucionit. Luftërat Revolucionare filluan në 1792 dhe përfundimisht u morën
fitore të mahnitshme franceze, që lehtësuan pushtimin e gadishullit Apenin,
Vendeve të Ulëta dhe pjesës më të madhe të territoreve në perëndim të lumit
Rin, arritje për të cilat ishin përpjekur më kot qeveritë franceze për shekuj të
tërë. Brenda vendit trazirat popullore e radikalizuan Revolucionin, duke
arritur kulmin me ngritjen e Maksimiljan Robespierit dhe Jakobinëve. Diktatura
e imponuar nga Komiteti i Sigurisë Publike gjatë Regjimit të Terrorit, nga 1793
deri në 1794, shkaktoi mbi dyzetmijë të vdekur brenda Francës, hoqi skllavërinë
në kolonitë dhe siguroi kufijtë e
republikës së re nga armiqtë e saj. Regjimi i Terrorit përfundoi me rrëzimin
dhe ekzekutimin e Robespierit dhe jakobinëve të tjerë në atë, që u quajt
Reaksioni Termidorian. Direktorati mori kontrollin e Francës në 1795 dhe qëndroi
në fuqi deri në vitin 1799. Në atë vit, që më vonë u cilësua si fundi i
Revolucionit, Napoleon Bonaparti rrëzoi Direktoratin dhe vendosi qeverisjen me
konsuj. Perandoria e Parë nën sundimin e Napoleonit u shfaq në vitin 1804 dhe përhapi
parimet revolucionare franceze në të gjithë Europën gjatë Luftërave
Napoleoniane. Perandoria e Parë u mposht ushtarakisht nga një koalicion kundër
Napoleonit, që në 1815 solli rivendosjen e Burbonëve, megjithëse me një monarki
kushtetuese dhe rivendosjen e kufijve tradicionalë të Francës.
Kohët e mëvonshme janë zhvilluar nën rrënjët e
Revolucionit Francez. Vetë shoqëria franceze kaloi përmes një transformimi madhështor,
në kohën kur privilegjet feudale, aristokratike dhe fetare rrëzoheshin. Idetë e
vjetëruara mbi trashëgiminë dhe hierarkinë ishin hedhur poshtë, nën formulën
magjike “Liri, Barazi, Vëllazëri”, megjithëse kundërshtarët kishin më shumë se
një shekull, që luftonin fort kundër saj. Botërisht, Revolucioni përshpejtoi
ngritjen e republikave dhe demokracisë, përhapjen e liberalizmit,
nacionalizmit, socializmit dhe laicizmit, zhvillimin e ideologjive moderne perëndimore
dhe praktikës së luftës së përgjithshme. Disa nga dokumentet e saj kryesore, si
Deklarata e të Drejtave të Njeriut dhe të Qytetarit, sigurisht, e zgjeruan fushën
e lirive të njeriut me përfshirjen e grave dhe skllevërve. Revolucioni pati një
sërë pasojash për historinë e njerëzimit: luftërat amerikanolatine për pavarësi,
blerja e Luizianës nga Sh.B.A. dhe revolucionet e viteve 1848 janë vetëm një
pjesë e vogël e ngjarjeve të panumërta që rrodhën nga shpërthimi i vitit 1789.
Revolucioni Francez ka tërhequr shumë vëmendje në
histori, si nga publiku i gjerë ashtu edhe nga studiuesit dhe akademikët. Disa
mendojnë se Revolucioni ishte një manifestim i një klase të mesme të begatë, që
po bëhej e ndërgjegjshme për rëndësinë e saj shoqërore. Dijetarë të tjerë, si
konservatori Edmund Burk, kanë pohuar, se Revolucioni ishte një produkt i një
pakice komplotistësh, të cilët u ndryshuan pikëpamjet masave për të shkatërruar
rendin e vjetër – një pretendim i dalë nga besimi, se revolucionarët nuk kishin
ankesa legjitime. Historianë të tjerë, me shumë mundësi të ndikuar nga mendimi
marksist, e kanë zmadhuar rëndësinë e fshatarëve dhe punëtorëve të qytetit duke
e paraqitur Revolucionin si një luftë të madhe klasash. Në përgjithësi, studiuesit
e Revolucionit Francez fillimisht studiojnë idetë politike dhe zhvillimet e
kohës, por më pas kalojnë gradualisht drejt historisë sociale, që analizon
efektin e tij në jetët individuale.
Nuk është për tu habitur, që historianët e konsiderojnë
Revolucionin si një nga ngjarjet më të rëndësishme në histori. Në fund të fundit
ai shënoi fundin e periudhës së hershme moderne, që filloi rreth viteve 1500
dhe çoi në “lindjen e kohërave moderne”. Brenda vetë Francës, Revolucioni e dëmtoi
përgjithmonë pushtetin e kishës dhe aristokracisë, megjithëse këto institucione
mbijetuan pavarësisht goditjes dërrmuese që morën. Pas rënies së Perandorisë së
Parë në 1815, populli francez humbi të drejtat dhe privilegjet e fituara nga
Revolucioni, por ai nuk i harroi politikat e pjesëmarrjes, që karakterizonin
atë periudhë. Mijëra burra, por edhe shumë gra, fituan përvojë të dorës së parë
në arenën politike: ata flisnin, lexonin dhe dëgjonin në mënyra të reja; ata
votonin; ata iu bashkoheshin organizimeve të reja dhe marshonin për qëllimet e
tyre politike. Revolucioni u bë një traditë dhe republikanizmi një mundësi e qëndrueshme.
Qartësisht, populli francez kaloi në një shndërrim rrënjësor
të identitetit të vet, i dëshmuar nga eliminimi i privilegjeve dhe zëvendësimi
i tyre nga të drejtat, si edhe nga dobësimi i dallimeve shoqërore, që theksoi
parimet e barazisë gjatë gjithë Revolucionit. Ai paraqitte sfidën më kuptimplote
dhe dramatike ndaj absolutizmit politik duke përhapur idealet demokratike
anembanë Europës dhe së fundi botës. Natyra klasore e Revolucionit ishte një
aspekt thelbësor në të kuptuarit e zhvillimit të vetë shoqërisë njerëzore. Kjo,
e bashkuar me vlerat e barazisë, krijoi një model joklasor dhe bashkëpunues për
shoqërinë, të quajtur “socializëm”, i cili ndikoi thellësisht në revolucionet e
mëvonshme franceze dhe ato botërore.
Punoi: Enn Eaa
